Ondervoeding is een veel voorkomende en onderschatte aandoening, vooral bij de oudere bevolking. De voedingstoestand van ouderen hangt af van vele factoren, zoals fysiologische veranderingen die verband houden met veroudering, de langetermijneffecten van een chronische ziekte of het nemen van medicijnen, maar wordt ook beïnvloed door psychologische factoren of levensomstandigheden, zoals een persoon die alleen woont of in rouw is.

Ondervoeding kan aanzienlijke gevolgen hebben, zoals een verhoogde mortaliteit, een grotere kans op infectie of een verminderde kwaliteit van leven.¹

Het is belangrijk om ondervoeding zo snel mogelijk te diagnosticeren om zo snel mogelijk in te grijpen door voedingsondersteuning te bieden en verdere achteruitgang te voorkomen en de toestand van de patiënt te verbeteren. De Mini Nutritional Assessment (MNA) maakt het mogelijk om het risico op ondervoeding in te schatten en ondervoede ouderen te identificeren.²  Om toegang te krijgen tot de interactieve tool, klikt u op deze link.

Voor zelfstandig wonende ouderen is er een zelfevaluatie versie van opgezet onder de naam "self-MNA".³

Sciensano bestudeerde het risico op ondervoeding bij de Belgische bevolking ouder* dan 65 jaar. Deelnemers van 65 jaar en ouder vulden de self-MNA-vragenlijst in om hun voedingstoestand te beoordelen op basis van de behaalde score.⁴

Hier zijn enkele belangrijke bevindingen uit deze studie:

• 2% van de ouderen ≥ 65 j is ondervoed en 29% van deze populatie loopt een risico op ondervoeding. Vrouwen hebben meer kans op ondervoeding en lopen een hoger risico op ondervoeding dan mannen:

• Uit de analyse per regio, bleek dat het percentage ondervoeding in Brussel hoger was en dat het risico op ondervoeding in Wallonië hoger was in vergelijking met Vlaanderen of Brussel:

Voor meer informatie kunt u terecht op de pagina van Sciensano

*Ouderen (65+) in woonzorgcentra of die in het ziekenhuis zijn opgenomen of die niet zonder hulp konden worden geïnterviewd (bijv. personen met dementie) zijn hierin niet meegenomen.

Referenties:

1. Guigoz Y, Vellas B, Garry PJ. Assessing the nutritional status of the elderly: The Mini Nutritional Assessment as part of the geriatric evaluation. Nutr Rev. 1996 Jan;54(1 Pt 2):S59-65. doi: 10.1111/j.1753-4887.1996.tb03793.x. PMID: 8919685
2. Vellas B, Villars H, Abellan G, Soto ME, Rolland Y, Guigoz Y, Morley JE, Chumlea W, Salva A, Rubenstein LZ, Garry P. Overview of the MNA--Its history and challenges. J Nutr Health Aging. 2006 Nov-Dec;10(6):456-63; discussion 463-5. PMID: 17183418.
3. Donini LM, Marrocco W, Marocco C, Lenzi A. Validity of the Self- Mini Nutritional Assessment (Self- MNA) for the Evaluation of Nutritional Risk. A Cross- Sectional Study Conducted in General Practice. J Nutr Health Aging. 2018;22(1):44-52. doi: 10.1007/s12603-017-0919-y. PMID: 29300421.
4. Risico op ondervoeding bij ouderen, Voedselconsumptiepeiling 2022-2023, Juni 2024, Brussel, België, https://www.sciensano.be/nl/resultaten-van-de-nationale-voedselconsumptiepeiling-2022-2023/gewichtstoestand-en-eetstoornissen/risico-op-ondervoeding-bij-ouderen

In 2016 werd het GLIM-consortium opgericht met als doel om een wereldwijde consensus te krijgen rond het begrip "ondervoeding". Het consortium publiceerde in 2019 de GLIM-critieria om ondervoeding te diagnosticeren en om een beschrijving te kunnen geven van de ernst van de ondervoeding¹. Inmiddels zijn er al meer dan 200 studies gepubliceerd die gebruik maken van deze criteria!

DIAGNOSE ondervoeding

Om ondervoeding te kunnen diagnosticeren stelt het GLIM-consortium een stappenplan voor. Dit stappenplan bestaat uit 4 fases en begint met de screening op ondervoeding met een gevalideerde screeningstool, de zogenaamde "risico screening". Tabel 1 geeft een overzicht van gevalideerde screeningstool die voor dit doeleinde gebruikt kunnen worden.

Tabel 1. Overzicht van gevalideerde screeningstools die gebruikt kunnen worden in stap 1 van de GLIM criteria "risico screening".

Stap 2 in de diagnose van ondervoeding is om een "diagnostische beoordeling" uit te voeren (Figuur 1, 2). Dit gebeurt door een beoordeling te geven op de volgende elementen:

1. Fenotypische criteria: gewichtsverlies, een lage BMI en/of verminderde spiermassa.
2. Etiologische criteria: een verminderde voedingsinname, een ziektelast en/of inflammatoire conditie.

Wist u dat? De 'Mini Nutritional Assessment' MNA^® voldoet aan alle GLIM-criteria? Het is mogelijk om alle 6 de verschillende aspecten van de GLIM criteria te meten met de MNA^®!

Figuur 1. Schematisch overzicht van de diagnose "ondervoeding" volgens de GLIM criteria.

Fenotypische kenmerken:Gewichtsverlies, Verlaagde BMI, Verminderde spiermassa

Etiologische kenmerken:Verminderde inname, Ziektelast/ontstekingen

Figuur 2. Overzicht fenotypische & ethiologische criteria. Figuur aangepast & vertaald vanuit Cederholm et al. Journal of Cachexia, Sarcopenia and Muscle 2019; 10: 207–217.

De diagnose "ondervoeding" kan gesteld worden wanneer een patiënt minstens 1 fenotypisch én 1 etiologisch kenmerk heeft. Dus bijvoorbeeld: de patiënt heeft gewicht verloren én heeft een inflammatoire conditie.

Als laatste kan er ook nog een inschatting worden gemaakt naar de ernst van de ondervoeding op basis van de fenotypische criteria (mate van gewichtsverlies, BMI-waarde en de verminderde spiermassa - Figuur 3).

Figuur 3. De ernst van de ondervoeding kan worden bepaald a.d.h.v. de fenotypische criteria. Figuur aangepast & vertaald vanuit Cederholm et al. Journal of Cachexia, Sarcopenia and Muscle 2019; 10: 207–217.

• Gewichtsverlies o Matige ondervoeding: 5-10% in de afgelopen 6 maanden of 10-20% over meer dan 6 maanden o Ernstige ondervoeding: meer dan 10% in de afgelopen 6 maanden of meer dan 20% over meer dan 6 maanden • Verlaagde BMI o Matige ondervoeding: minder dan 20 BMI voor volwassenen ouder dan 70 jaar, of minder dan 22 BMI voor volwassenen 70 jaar of ouder o Ernstige ondervoeding: minder dan 18,5 BMI voor volwassenen ouder dan 70 jaar of minder dan 20 voor volwassenen 70 jaar of ouder

In onderstaande vereenvoudigde overzicht (Tabel 2) is weergegeven welke screeningstools welke criteria meenemen in de vragenlijsten.

Tabel 2. Overzicht van een aantal beschikbare screeningstools en welke GLIM criteria ermee gemeten kunnen worden. Figuur aangepast & vertaald vanuit De van der Schueren et al. Clin Nutr 2023:41(10):2163-2168.

Moeite om de lengte te bepalen voor de BMI? Gebruik dan de beenmeter. Meer informatie

Kan je de spiermassa niet makkelijk bepalen? Een armomtrekmeter kan u hierbij helpen. Meer informatie

Referenties

1. Cederholm T, Jensen GL, Correia MITD, et al. GLIM Core Leadership Committee; GLIM Working Group. GLIM criteria for the diagnosis of malnutrition - A consensus report from the global clinical nutrition community. Clin Nutr. 2019 Feb;38(1):1-9.
2. De van der Schueren et al. Malnutrition risk screening: New insights in a new era. Clin Nutr 2023: 41(10):2163-2168

Gedurende de afgelopen 25 jaar zijn ondervoeding, frailty en sarcopenie dagelijkse korst in de geriatrie. Een sleutelfactor in deze syndromen is voeding en spiermassa.

Er is veel onderzoek dat aangeeft dat een verbetering in de prognose van oudere mensen met ondervoeding, frailty en sarcopenie door het gebruik van medische voeding. Huidige ESPEN richtlijnen over klinische voeding en hydratatie in de oudere patiënt ondersteunen het gebruik van orale medische voeding (ONS).¹

Samenwerking tussen verschillende gespecialiseerde professionals die betrokken zijn bij de zorg van ouderen is essentieel om de behandelefficiëntie en patiëntenzorg van oudere patiënten te verbeteren.

Het aanpakken van de voedingszorg op de orthogeriatrische afdeling.

Prof. Alfonso Cruz-Jentoft

Ondervoeding komt veel voor bij patiënten bij opname met een heupfractuur en neemt snel toe. Ongeveer 58% van degenen die revalidatie ontvangen, zal ondervoed zijn.

Ondervoede patiënten met een heupfractuur hebben:

• een hogere mortaliteit
• een hoger risico op postoperatief delirium
• verminderd cognitief vermogen
• meer functionele afhankelijkheid met vertraagde mobilisatie en loopvaardigheid bij ontslag uit het ziekenhuis
• een hoger risico op opname in een verpleeghuis
• een hoger risico op het krijgen van periprothetische fracturen

ESPEN-richtlijnen raden aan om medische voeding (ONS) voor te schrijven aan patiënten met een heupfractuur als onderdeel van een multidimensionale, multidisciplinaire teaminterventie.

Op de orthogeriatrische afdeling van Prof. Alfonso Cruz-Jentoft in Madrid, wordt ondervoeding en dysfagie beoordeeld bij opname. Voedingsinterventie wordt direct gestart bij patiënten met (risico op) ondervoeding. Hierbij wordt specifieke medische voeding (ONS), met wei-eiwitten, calcium en vitamine D, routinematig voorgeschreven voor drie maanden.

Dit model van voedingszorg kan nuttig zijn voor andere orthogeriatrische afdelingen om betere patiëntresultaten te behalen.

Bekijk het symposium: Changing the patterns of nutritional care in the orthogeriatric ward. (17 minuten)
 

Ondervoeding, sarcopenie en frailty; priorteit in de behandeling van de oncogeriatrische patiënt.

Prof. Paula Ravasco

Patiënten met kanker-gerelateerde ondervoeding behoren tot de meest ondergediagnosticeerde patiëntengroepen, wat leidt tot ernstige gevolgen:

• Sarcopenie
• Frailty, wat leidt tot verminderde zelfstandigheid en kwaliteit van leven
• Verhoogde toxiciteit van chemotherapie
• Verminderde tolerantie voor antikankertherapie
• Hogere complicaties en risico op infecties
• Langere ziekenhuisopname

Vroegtijdige voedingsinterventie heeft potentieel om de bijwerkingen van therapie te verminderen en optimaliseert de kans op succesvolle behandeling en overleving.

De ESPEN-richtlijnen voor voeding bij kankerpatiënten adviseren patiënten die kunnen eten maar (risico op) ondervoeding lopen om de voedingsinname te verhogen door:

• Voedingsadvies
• Behandeling van symptomen en verstoringen die de voedselinname belemmeren
• Aanbieden van orale medische voeding (ONS)

Praktische protocollen kunnen worden gebruikt om het multidisciplinaire team betrokken bij patiënten met kanker te ondersteunen bij het beoordelen en behandelen van ondervoeding, frailty en sarcopenie.

Er is behoefte aan samenwerking tussen verschillende gespecialiseerde professionals die betrokken zijn bij de kankerzorg om de behandelefficiëntie en patiëntenzorg te beoordelen en te verbeteren.

Bekijk het symposium: Malnutrition, sarcopenia and frailty; corner stone in the management of the oncogeriatric patient. (18 minuten)
 

Uitdagingen in de zorg van oudere volwassenen met sarcopenie-dysfagie en ondervoeding.

Dr. Elisabet Sánchez

Sarcopenie-dysfagie wordt gedefinieerd als moeilijkheden met slikken als gevolg van sarcopenie van de slik- en algemene verzwakking van de skeletspieren. Zowel primaire als secundaire sarcopenie, veroorzaakt door inactiviteit, ondervoeding of ziekte, vallen onder de definitie van sarcopenie-dysfagie.

De primaire behandelingen voor orofaryngeale dysfagie omvatten compensatiestrategieën zoals houdingsaanpassingen, slikbeweging en dieetaanpassingen om de veiligheid tijdens het slikken te verbeteren.

Naast de aanpassingen in consistentie van de voeding, is het cruciaal om te zorgen voor voldoende calorie- en eiwitinname. Algemene aanbevelingen voor voedingsinterventie bij sarcopenie dysfagie is een calorie-inname van > 30 kcal/kg/dag en een eiwitinname van ≥ 1,2 g/kg/dag. Voedingsbehoeften kunnen hoger zijn bij ondervoede patiënten met comorbiditeiten.

Het multidisciplinaire team moeten zich ervan bewust zijn dat het bereiden van voedsel dat voldoet aan de eiwitbehoefte met consistentiemodificaties uitdagend en tijdrovend kan zijn. Het gebruik van eiwitrijke orale medische voeding (ONS) wordt aanbevolen om het dieet van patiënten te versterken en eiwitondervoeding en sarcopenie dysfagie te beheersen.

Andere relevante interventies bij de behandeling van dysfagie omvatten educatie, mondhygiëne, het beheersen van xerostomie en revaluatie van medicatie.

Bekijk het symposium: Challenges in the care of sarcopenic dysphagia in older adults with malnutrition. (18 minuten)
 

1. Volkert D, Beck AM, Cederholm T, Cruz-Jentoft A, Hooper L, Kiesswetter E, Maggio M, Raynaud-Simon A, Sieber C, Sobotka L, van Asselt D, Wirth R, Bischoff SC. ESPEN practical guideline: Clinical nutrition and hydration in geriatrics. Clin Nutr. 2022 Apr;41(4):958-989.

PUBLICATION SUMMARY

Effects of an Oral Nutritional Supplementation Plus Physical Exercise Intervention on the Physical Function, Nutritional Status, and Quality of Life in Frail Institutionalized Older Adults: The ACTIVNES Study

Abizanda P, López MD, García VP, Estrella Jde D, da Silva González Á, Vilardell NB, Torres KA* J Am Med Dir Assoc. 2015 May 1;16(5):439.e9-439.e16

Objective

To assess the effects of a high protein high calorie ONS with prebiotic fiber, vitamin D, and calcium (Resource® Senior Activ), plus a standardized physical intervention, in the functional status, strength, nutritional status, and quality of life of frail institutionalized older adults.

Materials and Methods

Population

• 4 nursing homes in Spain : 91 elderly residents
• ≥ 70 years
• Able to walk 50m
• Sarcopenic (or at risk: ≥ 3 Fried failty test)

Intervention

• Nutrition: 2x 200ml Resource® Senior Activ
• Physical exercise: 5x week (balance, flexibility, strength)

Measurements

Results

• 76% completed the 12 week intervention (n=69)
• Adherence to ONS: 62.6% of participants consumed >80%
• Adherence to exercise: 93.4% of participants exercised >80%

Function Status

• Mean values significant after 6 weeks but not 12 weeks

Quality of Life

• EQ-5D VAS – 6 weeks: 60–66 (6; 3–10)†
• EQ-5D VAS – 12 weeks: 59–64 (5; 0–10)∗

Nutrition Status

• Weight 59.9–61.6 (1.7; 0.9–2.5) ‡
• BMI: 26.5–27.3 (0.8; 0.4–1.2)‡
• MNA: 10.3–11.1 (0.8; 0.1–1.5)∗
• Speed ​​D: 17.4–25.3 (7.9; 5.0–10.8)‡

∗ P < .05 ; † P < .01 ; ‡ P < .001. Participants had greater probability of improving functional status when they presented with lower baseline scores, lower baseline BMI, lower vitamin D levels, and more baseline frailty criteria.

Conclusion

• A specific ONS supplementation (high protein, high calorie, extra vit D and calcium) plus physical exercise in frail institutionalized older adults, improved functional status at 6 weeks, nutritional status at weeks 6 and 12, and quality of life at weeks 6 and 12.
• Elderly residents with a lower BMI, lower previous physical function, higher number of frailty criteria, and lower vitamin D levels had an independent association with functional improvement.

Full study

Click here

Summary

Click here