Water is een essentieel bestandsdeel voor het menselijk lichaam. Naast het feit dat ons lichaam voor ongeveer 60% uit water bestaat, vervult het ook allerlei functies die belangrijk zijn voor een goed functionerend lichaam. Denk aan het transporteren van voedings- en afvalstoffen, het op peil houden van de lichaamstemperatuur en zorgen dat de bloeddruk stabiel blijft. Als algemene aanbeveling, geldt dat er minimaal 1,5 liter water per dag gedronken moet worden. Soms wordt niet aan deze aanbeveling voldaan door bijvoorbeeld te weinig inname of extra vochtverlies. Dit kan voorkomen bij verhoogde transpiratie, bij belangrijke fysieke inspanningen zoals bij sport of bij ziekte. In deze situaties, kan dehydratatie optreden en mensen met kauw- en slikproblemen (dysfagie) zijn hier meer vatbaar voor. Bij atleten met dysfagie moet er dus extra aandacht geschonken worden aan hun hydratatietoestand. In onderstaande video van onze partner Special Olympics Belgium (SOB) wordt hierbij stilgestaan en worden er praktische tips gedeeld over hoe men enerzijds voldoende water drinkt en anderzijds hoe dit gecombineerd wordt met het gebruik van verdikkingsmiddelen zodat er op een veilige en efficiënte manier geslikt kan worden. Via praktische tips wordt de bereidingswijze uitgelegd voor verdikte dranken. 

Bekijk hier de volledige video waar één van de atleten ook het woord neemt.

Wist u dat 36 tot 90% van de mensen met een neurologsiche aandoening ook dysfagie heeft? Een aanzienlijke groep, en toch wordt bij deze doelgroep de diaganose "dysfagie" niet altijd vastgesteld. Om meer bekendheid rond deze problematiek te creëren, zet Nestlé Health Science zich, samen met een aantal zeer gedreven logopedisten, in tijdens de "Special Olympics". Meer hierover is te lezen in dit artikel. Dit jaar heeft onze gezamenlijke inzet geleid tot nog meer erkenning binnen de gemeenschap, want we mochten tijdens het EACD congres ("European Academy of Childhood-onset Disease") onze resultaten presenteren in de vorm van een e-poster presentatie!

Waar gaat de poster over?

De poster laat de resultaten zien van de aangepaste sliksnelheidstest (SSL) die tijdens de zomerspelen van Special Olympics in Nederland & België gebruikt is om te bepalen welke atleten al dan niet risico liepen op dysfagie. En wat blijkt? In beide landen heeft ongeveer de helft van de atleten een verhoogde kans op dysfagie. Allen kregen zij het advies om een afspraak te maken bij een logopedist zodat dit verder onderzocht kan worden.

Lees hieronder de volledige abstract na of bekijk de poster die tijdens EACD 2025 gepresenteerd werd. 

 

Underdiagnosis of dysphagia in athletes with intellectual disabilities 

Van Rems-Dijkstra, E.¹, Boone, M.L.², van Well, N.², De Paermentier, R. ^3,4, Beeckman A.S. ^3,4 

1. Klimmendaal Revalidatiespecialisten, Apeldoorn, the Netherlands,
2. Nestlé Health Science, Oosterhout, the Netherlands,
3. Artevelde University College, Ghent, Belgium,
4. AZ Maria Middelares, Ghent, Belgium.

Dysphagia is a common problem in people with neurological impairment (NI). It is estimated that the prevalence of dysphagia is ranging from 36-90% in people with NI.^1,2 Despite the high prevalence, dysphagia is often not recognized. Untreated dysphagia increases the chances of aspiration, pneumonia, malnutrition; and negatively impacts quality of life.^3,4 Detecting swallowing problems in a population with an increased risk of dysphagia could be a first step in the awareness process. Athletes participating at the Dutch and Belgian ‘Special Olympics’ (SO) games of 2023 were investigated. Most athletes had a learning disability and were not wheelchair bound. During the events of SO, potential dysphagia was identified with the ‘Swallow Signaling List’ (SSL).⁵ The SSL contains questions on eating & drinking and includes 2 tests: one for food (TOMASS: Test of Mastication and Swallowing of Solids) and one for liquids (Water Swallow Test). During the events a total of 335 athletes were tested (294 in Belgium and 41 in the Netherlands). According to the SSL the estimated risk of having dysphagia is depicted as follows: the Netherlands: high risk: 15%; mild risk: 41%; and no risk: 44%; Belgium: high risk: 9%; mild risk: 38%; no risk: 53%. Athletes with an estimated high or mild risk of having dysphagia received the advice to see a health care professional for further examination. These results indicate that the possible presence dysphagia is still underdiagnosed in a population with mental disabilities. Standard SSL administration at SO could increase the awareness of swallowing problems. 

References: 

1. Romano et al. JPGN. 2017:65;2. Doi: 10.1097/MPG.0000000000001646.
2. Leslie et al. Dysphagia. 2009 ; 24(1), 103-104. Doi : s00455-008-9153-4.
3. Dodrill et al. Annals of Nutrition and Metabolism. 2015;66.Suppl. 5: 24-31. Doi: 10.1159/000381372
4. Rajati et al. J Transl Med. 2022:20(1) :175. Doi: 10.1186/s12967-022-03380-0.
5. Gevaer et al. (2024). Afname en aanpassing van de sliksignaleringslijst op de Special Olympics Belgium. Bachelor thesis PBA Speech language sciences, Artevelde University College Ghent, Belgium. 

Het indikken van vloeistoffen voor dysfagie bij kinderen: een perspectief uit de klinische praktijk. 

Inleiding 

Dysfagie is een wereldwijd probleem dat voorkomt bij verschillende patiënten populaties en leeftijdscategorieën. Ook bij kinderen (leeftijd < 3 jaar) die lijden aan cerebrale parese (CP), heeft 27-99% te kampen met dysfagie, waarbij 39% veranderingen van textuur van dranken en voeding nodig hebben. Deze hoge prevalentiecijfers tonen de ernst van deze problematiek aan. Indien hier onvoldoende rekening mee gehouden wordt, kunnen ernstige complicaties optreden zoals aspiratie pneumonie, ondervoeding en ontwikkelingsproblemen. Om dergelijke complicaties te voorkomen, is het daarom vaak aangewezen om voeding en dranken een aangepaste consistentie te geven. Het belang van dergelijke aanpassingen in consistentie wordt in deze recente case report van 2025 ook aangetoond met vier casussen van kinderen tussen de leeftijd van 1-4 jaar. De kinderen in de studie hebben verschillende onderliggende pathologieën met dysfagie als gemeenschappelijke comorbiditeit. Als onderdeel van de interventie wordt een instant verdikkingsmiddel, ThickenUP_® Junior (o.b.v. johannesbroodpitmeel en xantaangom) aangeboden waarmee alle consistentieniveaus volgens het International Dysphagia Diet Standardisation Initiative (IDDSI) bereikt worden. Dit verdikkingsmiddel is amylase-resistent en geeft geen sensorische veranderingen aan de voeding en dranken. Daarnaast is het ook steeds belangrijk dat de behandeling individueel wordt aangepast en geleid wordt door een multidisciplinair team.

Belangrijkste resultaten

De belangrijkste resultaten van deze case report bij het gebruik van ThickenUP_® Junior zijn:

• Draagt bij in de behandeling van dysfagie.
• Complicaties waaronder aspiratie pneumonie kunnen vermeden worden.
• Bevordert veiliger slikken.
• Voedingsinname wordt op peil gehouden.
• Kan bijdragen aan training van het slikproces.
• Bevordert de kwaliteit van leven.
• Door amylase-resistentie blijft de bereide drank stabiel voor langere tijd. 

Indien u graag meer informatie wenst over deze case report, kan u hier een uitgebreidere samenvatting terugvinden.  

Referentie: van Hulst, K., van Ijken, E. & van Vliet, L. (2025). Thickening liquids for pediatric dysphagia: a perspective from clinical practice. Postgrad Med. 2025 Feb 5:1-8. doi: 10.1080/00325481.2025.2457318. 

Wist je dat? 

Wist je dat het gebruik van vruchtensappen die sterk gesuikerd zijn, bij kinderen met dysfagie, de kans verhoogt op een aspiratie pneumonie indien men zich verslikt? Dit komt door het feit dat suikers de bacteriële groei in de longen kunnen bevorderen. Hierdoor geniet water steeds de voorkeur om te gebruiken bij indikking. Indien u graag meer informatie wenst over ThickenUP_® Junior en de gebruiksaanwijzingen en bereidingswijzen, kan u hier meer informatie terugvinden. 

Het menselijk lichaam bestaat voor ongeveer 60% uit water (verschillend naargelang geslacht, leeftijd, …) dat instaat voor verschillende lichaamsfuncties zoals de lichaamstemperatuur op peil houden, het transport van voedings- en afvalstoffen verzorgen en een oplosmiddel voor chemische reacties zijn.^1,2,4,5 Ook de elektrolyten spelen een belangrijke rol in verschillende lichaamsfuncties waaronder het regelen van de lichaamstemperatuur, transport en signaaloverdracht.⁵ De water- en elektrolytenbalans zijn hierdoor cruciaal voor de homeostase van het menselijk lichaam. 

Indien er sprake is van een disbalans door meer verlies dan inname of te weinig inname van vocht, kan er risico zijn op dehydratatie, wat gedefinieerd wordt als >3% gewichtsverlies op korte termijn.⁴ Ondanks het feit dat dehydratatie bij iedereen kan voorkomen, hebben sommige patiëntenpopulaties er een hoger risico op, zoals de oudere bevolking, waarbij tot 60% gedehydrateerd is.^4,5 Hoewel dit niet altijd opgemerkt wordt, zijn er verschillende symptomen die kunnen wijzen op dehydratatie, waarvan het eerste het dorstgevoel is. Daarnaast kan er ook sterker geconcentreerde urine zijn (zie figuur). Naarmate er minder wordt gedronken, wordt de kleur van de urine steeds donkerder. Dit is een goede manier om na te gaan of je voldoende gehydrateerd bent.⁵

Daarnaast kan dehydratatie ook gekenmerkt worden door volgende symptomen⁶:  

• Versneld hartritme
• Vermoeidheid
• Droge mond en lippen
• Minder elasticiteit van de huid
• Suf voelen
• Constipatie 

Dehydratatie gaat bijgevolg gepaard met een verhoogd risico op morbiditeit en mortaliteit. Het is hierdoor van belang om dagelijks voldoende vochtinname te hebben die voor 80% geleverd wordt door het consumeren van dranken.⁴ De aanbeveling voor dagelijkse inname van water bedraagt 1,5-2,5l/dag.^2,3 

Referentielijst

1. DeAnn et al. (Jan, 2019). Narrative Review of Hydration and Selected Health Outcomes in the General Population. Nutrients. 1;11(1):70. doi: 10.3390/nu11010070.
2. EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition, and Allergies (NDA); Scientific Opinion on Dietary reference values for water. EFSA Journal 2010; 8(3):1459. [48 pp.]. doi:10.2903/j.efsa.2010.1459
3. Hoge Gezondheidsraad. Voedingsaanbevelingen voor België (2016) Consulted on Feb 27th, 2025. Available from: https://www.health.belgium.be/sites/default/files/uploads/fields/fpshealth_theme_file/9285_voedingsaanbev_16122016_a5.pdf
4. Reber et al. (Nov, 2019). Management of Dehydration in Patients Suffering Swallowing Difficulties. J Clin Med. 8;8(11):1923. doi: 10.3390/jcm8111923.
5. Shizhen et al. (Jun, 2023). Hydration Status in Older Adults: Current Knowledge and Future Challenges. Nutrients. 2;15(11):2609. doi: 10.3390/nu15112609.

Elektrolyten zijn geladen mineralen of zouten die instaan voor verschillende lichaamsfuncties. Enerzijds regelen ze de vochtbalans (absorptie van water) en de samentrekking van spieren en anderzijds spelen ze een belangrijke rol in het zenuwstelsel en zorgen ze voor een stabiele bloeddruk. Gezien de verschillende functies, zijn elektrolyten onmisbaar en is een goede balans cruciaal.¹ Echter kan er wegens omstandigheden (cfr. ziektes, medicatiegebruik, dehydratatie, …) een disbalans ontstaan en kunnen er verschillende klachten optreden waaronder vermoeidheid, spierzwakte en -krampen, dorstgevoel en hoofdpijn.^{1, 2} 

De belangrijkste elektrolyten voor ons lichaam zijn Natrium, Kalium, Calcium, Chloride en Magnesium. Elk met hun specifieke functie, dragen ze bij aan de homeostase in het lichaam. Elektrolyten kunnen gehaald worden uit bepaalde voedingsmiddelen en water.¹ Het is cruciaal dat men per dag voldoende water drinkt (1,5-2,5 liter/dag) want elektrolyten zijn afhankelijk van de waterbalans.^2,3 Indien er dus onvoldoende water gedronken wordt, heeft dit nadelige effecten op de elektrolytenhuishouding en op verschillende functies in het lichaam. 

Referentielijst: 

1. MedlinePlus. National Library of Medicine (US). Fluid and Electrolyte Balance (May, 2024). Consulted on Feb 27th 2025. Available from: https://medlineplus.gov/fluidandelectrolytebalance.html
2. Reber et al. (Nov, 2019). Management of Dehydration in Patients Suffering Swallowing Difficulties. J Clin Med. 8;8(11):1923. doi: 10.3390/jcm8111923.
3. EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition, and Allergies (NDA); Scientific Opinion on Dietary reference values for water. EFSA Journal 2010; 8(3):1459. [48 pp.]. doi:10.2903/j.efsa.2010.1459

Tijdens de Nationale spelen van Special Olympics Belgium (SOB) te Kortrijk kregen de atleten de kans om hun gezondheid te laten screenen dankzij het Healthy Athletes Program. Gezondheid is uiteraard enorm belangrijk voor een atleet om goed te presteren. Special Olympics Belgium heeft daarom een heel mooi initiatief opgezet waarbij de atleten meer te weten kunnen komen over hun gezondheid. 

Health Promotion is een educatief programma over voeding en een gezonde levensstijl en past binnen het gezondheidsprogramma ‘Healthy Athletes Program’. Bij het Health Promotion programma worden atleten die deelnemen aan de Nationale Spelen van Special Olympics Belgium gescreend op o.a. lichaamsgewicht en BMI, bloeddruk, voedingsgewoonten en botdensiteit. De atleten krijgen praktische tips rond gezondheid op een laagdrempelige manier. 

Op initiatief van Diane Buekers (voormalig Clinical Director Health Promotion SOB) en Nolanda Van Well (Nestlé Health Science) zijn er 2 testjes voor slikken en kauwen bijgekomen om snel te achterhalen of doorverwijzing naar de logopediste geadviseerd wordt en om de awareness onder de deelnemers rondom kauw- en slikproblemen te vergroten. Uit literatuuronderzoek van de studenten blijkt ook nog eens dat “Bij het ouder worden we een toename zien van kauw- en slikproblemen bij mensen met een verstandelijke beperking”. De bachelor studenten logopedie van de Arteveldehogeschool zullen verder werken aan de optimalisatie van deze screeningslijst. 

Screenen op kauw- en slikproblemen gebeurt al sinds 2019. Arteveldehogeschool Gent neemt al het tweede jaar op rij deze SlikSignaleringsLijst (SSL) af om kauw- en slikproblemen bij de atleten te kunnen waarnemen en eventueel door te verwijzen voor verder onderzoek bij een arts of logopedist. Uit de gegevens van 2022 bleek dat er bij 30% van de atleten doorverwijzing aanbevolen werd. 

Voor de studenten was het een meerwaarde in hun opleiding als logopedist. Zo'n 280 atleten werden gescreend en hebben een advies gekregen tijdens de Nationale Spelen SOB eind mei 2025.

Wat is dysfagie? Dysfagie is de term die wordt gebruikt om kauw- en slikproblemen te beschrijven. Het kan grote gevolgen hebben, zoals ondervoeding, uitdroging en aspiratiepneumonie. Herkenbare symptomen tijdens het eten of drinken bij dysfagie: verslikken, kokhalzen, alles lang in de mond houden, hoesten, pijn tijdens het slikken, overmatig speekselverlies. 

Het is belangrijk om allen alert te zijn voor dysfagie (kauw- en slikproblemen) en om de symptomen te herkennen en te signaleren. De gevolgen van dysfagie kunnen ernstige impact hebben op de gezondheid indien ze niet worden opgemerkt. 

Ken jij iemand uit je omgeving met mogelijks kauw- en slikproblemen? Doe de test en zoek uit of het dysfagie is. 

*De SSL is een test is gebaseerd op de TOMASS test en de sliksnelheidstest. 

De SlikSignaleringsLijst (SSL) is mogelijk gemaakt dankzij: 

• Diane Buekers & Nolanda van Well van Haare
• Studenten/Afgestudeerden Arteveldehogeschool: Laïs Dewaele, Sarah Drijkoningen, Lonne Cerpentier, Febe Herpoel, Lynh Gierech, Jana Steeman, Wannes Gosseye, Noor Gevaert
• Promotoren: Nolanda van Well van Haare, Riet De Paermentier & Anne-Sophie Beeckman
• Experten: Marleen D’hondt, Wendy De Bruycker, Chris Rampelbergh & Karen Van Hulst
• Clinical Directors: Inge Mommen en Esther van Rems

Als gespecialiseerd logopedist weet u hoe belangrijk bijscholing is! Niet alleen voor uzelf, maar ook voor de mensen waarmee u samenwerkt!
Zoals bijvoorbeeld ergotherapeuten, diëtisten, zorgkundigen, logistiek.

Om deze redenen sloegen het Postgraduaat dysfagie en ergotherapie de handen in elkaar: de Masterclass Maaltijdbegeleiding en slikproblemen was geboren en … wordt wegens eerder succes opnieuw herhaald! Hou je vrij op 28 maart en 18 april 2024.

Voor wie? Ergotherapeut, verpleegkundige, verzorgende, opvoedkundige, diëtist... in een ziekenhuis/WZC/instelling voor mensen met een beperking

Door wie? We selecteerden de crème-de-la-crème: lesgevers (M/V) boordevol passie én kennis voor hun vak:

• Marleen D’hondt
• Prof. Em. Jacques Vanobbergen
• Prof. Em. Luc De Visschere
• Manon Langeraert (gekend van bvb. Treat Your Eat)
• Anne-Sophie Beeckman

Praktisch? Anderhalve dag: halve dag theorie (online, 28/3) +
Volledige dag vervolg theorie, vragenrondes en … workshop Mondzorg! (op de campus, 18/4)

Campus Kantienberg
Voetweg 66, 9000 Gent

Inhouden? Essentie over

• Het normale slikproces (fysiologie – anatomie – neurologie)
• Het oudere slikproces
• Het abnormale slikproces
• Aanpak en diagnostiek van slikproblemen
• IDDSI: International Dysphagia Diet Standardisation Initiative (+ proevertjes!)
• Mondzorg

Wil u graag dat uw collega-paramedici de essentiële basiskennis hebben mbt dysfagie? Uiteraard kan dit een mooie aanvulling zijn op bijscholingen die u zelf al aan hen gaf!
Interesse? Meer lezen over de studiedag? Of … inschrijven (uiteraard)? Slechts 1 adres voor de inschrijflink! Dankjewel om dit te delen met uw paramedische collega’s! (Wacht niet te lang want … inschrijvingen worden afgesloten op 21/03/2024)
Bent u logopedist? Dan is deze bijscholing vermoedelijk té basic voor u. We verwijzen u graag door naar onze andere initiatieven zoals het Postgraduaat dysfagie. Bij twijfels mag u ons uiteraard altijd contacteren voor meer informatie.

Zien we uw paramedische collega op onze studiedag? We kijken er alvast naar uit!

Spinale musculaire atrofie (SMA) is een zeldzame en erfelijke neuromusculaire ziekte die wordt gekenmerkt door progressieve spieratrofie, spierzwakte en een verminderd uithoudingsvermogen van spieren bij repeterende bewegingen. SMA kan slikproblemen veroorzaken, d.w.z. een verstoring van het slikproces (zuigen, kauwen en slikken). Dit heet ook wel dysfagie. Hierdoor kost het meer moeite en energie om voeding binnen te krijgen.
In het proefschrift van A.M.B. van der Heul 2023, werd onderzocht of kinderen en volwassenen met SMA problemen hadden met kaakbewegingen, kauwen en slikken. Uit een inventariserende studie bleek dat deze klachten vaker werden gemeld door patiënten met de ernstigste vormen van SMA, maar vanaf de leeftijd van 30 jaar ook door patiënten met de mildere vorm van SMA.
De slikfunctie van 27 adolescenten en volwassenen met SMA werd vervolgens onderzocht door middel van klinische kauw- en sliktests, röntgenslikonderzoek en spierechografie van de spieren van het mondgebied. De onderzoeken toonde aan dat patiënten een lange kauwduur hadden en een snel optredende vermoeidheid tijdens het kauwen. Uit slikonderzoek bleek dat zij slechts kleine hapjes of slokjes konden slikken. Restjes voeding in de keel wees op inefficiënt verlopende slikacties. Daarnaast gebeurde het dat voedsel onbewust vanuit de keel terug naar de mond werd getransporteerd om het daarna nogmaals te slikken. Dit verhoogt het risico op aspiratie waarbij voeding niet in de slokdarm maar de luchtwegen terecht komt.
Baby’s met de ernstigste vorm van SMA raakten snel vermoeid en verslikten zich tijdens het drinken. Baby’s met SMA die met het nieuwe SMA geneesmiddel nusinersen werden behandeld werden vaak motorisch sterker, maar de slikfunctie verbeterde niet blijvend.
Het proefschrift sluit af met aanbevelingen voor de zorg en behandeling van dysfagie bij baby’s, adolescenten en volwassenen met SMA.

Proefschrift ter verkrijging van de graad van doctor aan de Universiteit Utrecht op gezag van de rector magnificus, prof. dr. H.R.B.M. Kummeling, ingevolge het besluit van het college voor promoties in het openbaar te verdedigen op 18 januari 2024 door A.M.B. (Marise) van der Heul.

Nestlé Health Science heeft financieel bijgedragen aan het afdrukken van de proefschrift.