Ondervoeding is een veel voorkomende en onderschatte aandoening, vooral bij de oudere bevolking. De voedingstoestand van ouderen hangt af van vele factoren, zoals fysiologische veranderingen die verband houden met veroudering, de langetermijneffecten van een chronische ziekte of het nemen van medicijnen, maar wordt ook beïnvloed door psychologische factoren of levensomstandigheden, zoals een persoon die alleen woont of in rouw is.

Ondervoeding kan aanzienlijke gevolgen hebben, zoals een verhoogde mortaliteit, een grotere kans op infectie of een verminderde kwaliteit van leven.¹

Het is belangrijk om ondervoeding zo snel mogelijk te diagnosticeren om zo snel mogelijk in te grijpen door voedingsondersteuning te bieden en verdere achteruitgang te voorkomen en de toestand van de patiënt te verbeteren. De Mini Nutritional Assessment (MNA) maakt het mogelijk om het risico op ondervoeding in te schatten en ondervoede ouderen te identificeren.²  Om toegang te krijgen tot de interactieve tool, klikt u op deze link.

Voor zelfstandig wonende ouderen is er een zelfevaluatie versie van opgezet onder de naam "self-MNA".³

Sciensano bestudeerde het risico op ondervoeding bij de Belgische bevolking ouder* dan 65 jaar. Deelnemers van 65 jaar en ouder vulden de self-MNA-vragenlijst in om hun voedingstoestand te beoordelen op basis van de behaalde score.⁴

Hier zijn enkele belangrijke bevindingen uit deze studie:

• 2% van de ouderen ≥ 65 j is ondervoed en 29% van deze populatie loopt een risico op ondervoeding. Vrouwen hebben meer kans op ondervoeding en lopen een hoger risico op ondervoeding dan mannen:

• Uit de analyse per regio, bleek dat het percentage ondervoeding in Brussel hoger was en dat het risico op ondervoeding in Wallonië hoger was in vergelijking met Vlaanderen of Brussel:

Voor meer informatie kunt u terecht op de pagina van Sciensano

*Ouderen (65+) in woonzorgcentra of die in het ziekenhuis zijn opgenomen of die niet zonder hulp konden worden geïnterviewd (bijv. personen met dementie) zijn hierin niet meegenomen.

Referenties:

1. Guigoz Y, Vellas B, Garry PJ. Assessing the nutritional status of the elderly: The Mini Nutritional Assessment as part of the geriatric evaluation. Nutr Rev. 1996 Jan;54(1 Pt 2):S59-65. doi: 10.1111/j.1753-4887.1996.tb03793.x. PMID: 8919685
2. Vellas B, Villars H, Abellan G, Soto ME, Rolland Y, Guigoz Y, Morley JE, Chumlea W, Salva A, Rubenstein LZ, Garry P. Overview of the MNA--Its history and challenges. J Nutr Health Aging. 2006 Nov-Dec;10(6):456-63; discussion 463-5. PMID: 17183418.
3. Donini LM, Marrocco W, Marocco C, Lenzi A. Validity of the Self- Mini Nutritional Assessment (Self- MNA) for the Evaluation of Nutritional Risk. A Cross- Sectional Study Conducted in General Practice. J Nutr Health Aging. 2018;22(1):44-52. doi: 10.1007/s12603-017-0919-y. PMID: 29300421.
4. Risico op ondervoeding bij ouderen, Voedselconsumptiepeiling 2022-2023, Juni 2024, Brussel, België, https://www.sciensano.be/nl/resultaten-van-de-nationale-voedselconsumptiepeiling-2022-2023/gewichtstoestand-en-eetstoornissen/risico-op-ondervoeding-bij-ouderen

Tijdens de Nationale spelen van Special Olympics Belgium (SOB) te Kortrijk kregen de atleten de kans om hun gezondheid te laten screenen dankzij het Healthy Athletes Program. Gezondheid is uiteraard enorm belangrijk voor een atleet om goed te presteren. Special Olympics Belgium heeft daarom een heel mooi initiatief opgezet waarbij de atleten meer te weten kunnen komen over hun gezondheid. 

Health Promotion is een educatief programma over voeding en een gezonde levensstijl en past binnen het gezondheidsprogramma ‘Healthy Athletes Program’. Bij het Health Promotion programma worden atleten die deelnemen aan de Nationale Spelen van Special Olympics Belgium gescreend op o.a. lichaamsgewicht en BMI, bloeddruk, voedingsgewoonten en botdensiteit. De atleten krijgen praktische tips rond gezondheid op een laagdrempelige manier. 

Op initiatief van Diane Buekers (voormalig Clinical Director Health Promotion SOB) en Nolanda Van Well (Nestlé Health Science) zijn er 2 testjes voor slikken en kauwen bijgekomen om snel te achterhalen of doorverwijzing naar de logopediste geadviseerd wordt en om de awareness onder de deelnemers rondom kauw- en slikproblemen te vergroten. Uit literatuuronderzoek van de studenten blijkt ook nog eens dat “Bij het ouder worden we een toename zien van kauw- en slikproblemen bij mensen met een verstandelijke beperking”. De bachelor studenten logopedie van de Arteveldehogeschool zullen verder werken aan de optimalisatie van deze screeningslijst. 

Screenen op kauw- en slikproblemen gebeurt al sinds 2019. Arteveldehogeschool Gent neemt al het tweede jaar op rij deze SlikSignaleringsLijst (SSL) af om kauw- en slikproblemen bij de atleten te kunnen waarnemen en eventueel door te verwijzen voor verder onderzoek bij een arts of logopedist. Uit de gegevens van 2022 bleek dat er bij 30% van de atleten doorverwijzing aanbevolen werd. 

Voor de studenten was het een meerwaarde in hun opleiding als logopedist. Zo'n 280 atleten werden gescreend en hebben een advies gekregen tijdens de Nationale Spelen SOB eind mei 2025.

Wat is dysfagie? Dysfagie is de term die wordt gebruikt om kauw- en slikproblemen te beschrijven. Het kan grote gevolgen hebben, zoals ondervoeding, uitdroging en aspiratiepneumonie. Herkenbare symptomen tijdens het eten of drinken bij dysfagie: verslikken, kokhalzen, alles lang in de mond houden, hoesten, pijn tijdens het slikken, overmatig speekselverlies. 

Het is belangrijk om allen alert te zijn voor dysfagie (kauw- en slikproblemen) en om de symptomen te herkennen en te signaleren. De gevolgen van dysfagie kunnen ernstige impact hebben op de gezondheid indien ze niet worden opgemerkt. 

Ken jij iemand uit je omgeving met mogelijks kauw- en slikproblemen? Doe de test en zoek uit of het dysfagie is. 

*De SSL is een test is gebaseerd op de TOMASS test en de sliksnelheidstest. 

De SlikSignaleringsLijst (SSL) is mogelijk gemaakt dankzij: 

• Diane Buekers & Nolanda van Well van Haare
• Studenten/Afgestudeerden Arteveldehogeschool: Laïs Dewaele, Sarah Drijkoningen, Lonne Cerpentier, Febe Herpoel, Lynh Gierech, Jana Steeman, Wannes Gosseye, Noor Gevaert
• Promotoren: Nolanda van Well van Haare, Riet De Paermentier & Anne-Sophie Beeckman
• Experten: Marleen D’hondt, Wendy De Bruycker, Chris Rampelbergh & Karen Van Hulst
• Clinical Directors: Inge Mommen en Esther van Rems

In 2016 werd het GLIM-consortium opgericht met als doel om een wereldwijde consensus te krijgen rond het begrip "ondervoeding". Het consortium publiceerde in 2019 de GLIM-critieria om ondervoeding te diagnosticeren en om een beschrijving te kunnen geven van de ernst van de ondervoeding¹. Inmiddels zijn er al meer dan 200 studies gepubliceerd die gebruik maken van deze criteria!

DIAGNOSE ondervoeding

Om ondervoeding te kunnen diagnosticeren stelt het GLIM-consortium een stappenplan voor. Dit stappenplan bestaat uit 4 fases en begint met de screening op ondervoeding met een gevalideerde screeningstool, de zogenaamde "risico screening". Tabel 1 geeft een overzicht van gevalideerde screeningstool die voor dit doeleinde gebruikt kunnen worden.

Tabel 1. Overzicht van gevalideerde screeningstools die gebruikt kunnen worden in stap 1 van de GLIM criteria "risico screening".

Stap 2 in de diagnose van ondervoeding is om een "diagnostische beoordeling" uit te voeren (Figuur 1, 2). Dit gebeurt door een beoordeling te geven op de volgende elementen:

1. Fenotypische criteria: gewichtsverlies, een lage BMI en/of verminderde spiermassa.
2. Etiologische criteria: een verminderde voedingsinname, een ziektelast en/of inflammatoire conditie.

Wist u dat? De 'Mini Nutritional Assessment' MNA^® voldoet aan alle GLIM-criteria? Het is mogelijk om alle 6 de verschillende aspecten van de GLIM criteria te meten met de MNA^®!

Figuur 1. Schematisch overzicht van de diagnose "ondervoeding" volgens de GLIM criteria.

Fenotypische kenmerken:Gewichtsverlies, Verlaagde BMI, Verminderde spiermassa

Etiologische kenmerken:Verminderde inname, Ziektelast/ontstekingen

Figuur 2. Overzicht fenotypische & ethiologische criteria. Figuur aangepast & vertaald vanuit Cederholm et al. Journal of Cachexia, Sarcopenia and Muscle 2019; 10: 207–217.

De diagnose "ondervoeding" kan gesteld worden wanneer een patiënt minstens 1 fenotypisch én 1 etiologisch kenmerk heeft. Dus bijvoorbeeld: de patiënt heeft gewicht verloren én heeft een inflammatoire conditie.

Als laatste kan er ook nog een inschatting worden gemaakt naar de ernst van de ondervoeding op basis van de fenotypische criteria (mate van gewichtsverlies, BMI-waarde en de verminderde spiermassa - Figuur 3).

Figuur 3. De ernst van de ondervoeding kan worden bepaald a.d.h.v. de fenotypische criteria. Figuur aangepast & vertaald vanuit Cederholm et al. Journal of Cachexia, Sarcopenia and Muscle 2019; 10: 207–217.

• Gewichtsverlies o Matige ondervoeding: 5-10% in de afgelopen 6 maanden of 10-20% over meer dan 6 maanden o Ernstige ondervoeding: meer dan 10% in de afgelopen 6 maanden of meer dan 20% over meer dan 6 maanden • Verlaagde BMI o Matige ondervoeding: minder dan 20 BMI voor volwassenen ouder dan 70 jaar, of minder dan 22 BMI voor volwassenen 70 jaar of ouder o Ernstige ondervoeding: minder dan 18,5 BMI voor volwassenen ouder dan 70 jaar of minder dan 20 voor volwassenen 70 jaar of ouder

In onderstaande vereenvoudigde overzicht (Tabel 2) is weergegeven welke screeningstools welke criteria meenemen in de vragenlijsten.

Tabel 2. Overzicht van een aantal beschikbare screeningstools en welke GLIM criteria ermee gemeten kunnen worden. Figuur aangepast & vertaald vanuit De van der Schueren et al. Clin Nutr 2023:41(10):2163-2168.

Moeite om de lengte te bepalen voor de BMI? Gebruik dan de beenmeter. Meer informatie

Kan je de spiermassa niet makkelijk bepalen? Een armomtrekmeter kan u hierbij helpen. Meer informatie

Referenties

1. Cederholm T, Jensen GL, Correia MITD, et al. GLIM Core Leadership Committee; GLIM Working Group. GLIM criteria for the diagnosis of malnutrition - A consensus report from the global clinical nutrition community. Clin Nutr. 2019 Feb;38(1):1-9.
2. De van der Schueren et al. Malnutrition risk screening: New insights in a new era. Clin Nutr 2023: 41(10):2163-2168